ნანა კუცია – ცირა ბარბაქაძის წიგნზე: “მე ვხატავ შეუძლებელს”

                                                                                                                               

                        სიტყვები, საგნები, ანარეკლები, მეტამორფოზები

მოხსენება წაკითხულია 2024 წლის 23 აპრილს, ალექსანდრე ორბელიანის საზოგადოების ინიციატივით გამართულ ცირა ბარბაქაძის წიგნის პრეზენტაციაზე – ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში

                                 „ჩვენთვის განსაკუთრებით არის ძვირფასი ის ლექსები, რომლებიც არ არიან მისაწვდომი ვულგარულ(ი) გაგებისათვის და იწვევენ შიშს, როგორც უცხო იეროგლიფები“          [გაფრინდაშვილი ვ., 1990: 474].

                               

    ქართული პოსტმოდერნიზმის ერთ-ერთი გამორჩეულიავტორის,ცირა ბარბაქაძის კრებულის („მე ვხატავ შეუძლებელს“, რედაქტორი – როსტომ ჩხეიძე) მხატვრული ქსოვილი და კონცეფცია, ერთი მხრივ, ხასიდურ სწავლათა, ლაო ძის, ავრელიუსის, პასკალის, ვალერის, ბორხესის მედიტაციურ-ინტელექტუალური ნარატივის, მეორე მხრივ კი, წმინდად ლირიკულ-სენსუალური პოეზიის ოქსიმორონია, სემიოტიკური ინტელექტუალური თამაში – არა რიოში, არამედ – ნამდვილი მარგალიტ(ებ)ით – მისი უდიდებულებობა ს ი ტ ყ ვ ი თ. 

   „ეკლესიასტეს“ კონცეპტით, „ყოველნივე სიტყვანი შრომით. ვერ შემძლებელ არს კაცი სიტყვად“ (ეკლესიასტე 1,8) [ქართული მწერლობა, 1, 1987: 145 ]. „ებრაულ სიტყვას “dabar“ ორი მნიშვნელობა აქვს – „საგანი“ და „სიტყვა“. „ეკლესიასტეში“ ის ორივე მნიშვნელობით გვხვდება“ [ბიბლია განმარტებებით, წ. 9, 2020: 262].

    სემიოტიკის წანამძღვრები იოანეს სახარების ექსპოზიციაში ილანდება („პირველად იყო სიტყვა“), შექსპირისეულ ციტატაში მკვეთრდება („სიტყვები, სიტყვები, სიტყვები“), მოდერნიზმის საკულტო თხზულებაში კი ქრესტომათიულ კონსტრუქციად ჩამოიქნება: „ხილვადის გარდაუვალი მოდალობა… ყოველი საგნის ა ნ ა ბ ე ჭ დ ი, ამოკითხვა რომ მიწერია“ [ჯოისი ჯ., 2013: 37].

  სამყაროს ტექსტად, ნიშანთა სისტემად ჯერ კიდევ ნეოპლატონიკოსები განიხილავდნენ, შუასაუკუნეები შესაქმის გვირგვინს, ადამიანს, „ღვთაებრივი აზრის შემცველ წიგნად“ მოიაზრებდა.  

    ენობრივი ნიშნებისა და ნიშანთა სისტემის თეორია – სემიოტიკა მკვდარ თეორიადვე დარჩება, თუ ამ სტერილურ სივრცეში, არსთაგამრიგის ნებით, პოეტი არ შეეხეტა (მაგალითად, ცირა ბარბაქაძე, თავადვე რომ ამბობს, „მე ვირჩევ დუმილში სიტყვებით ხეტიალსო“ [69]), რათა „ნიშანმა“ ფერი, სურნელი, თრთოლა შეიძინოს, სისხლად და პურად იქცეს. პოეტისათვის „ლექსები ნიშანია“ [112].

     ცოტა რამ თეორიიდან: ჯერ კიდევ სტოიკოსთა ნააზრევში გამოლანდული ნიშნობრივი მოვლენები მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს დამოუკიდებელ მეცნიერებად ყალიბდება. ჩარლზ პირსის განსაზღვრებით, ცნობიერებაში საგანს ნიშანი ანაცვლებს, რეპრეზენტირებს. სემიოტიკა კვლევის არეალს  სამეტყველო ენიდან მეტაენამდის განავრცობს. ემილ ბენვენისტის განაზრებით, სწორედ „ენაა ყველა სხვა სისტემის ინტერპრეტატორი“ – სიტყვა რომ ნიშნად იქცეს, მას უნდა ახლდეს ინტერპრეტანტა (განმარტება), რაც, თავის მხრივ, ნიშანთა მომდევნო ჯაჭვის ინსპირაციაა. სემიოზისი (ნიშანთა კვლავწარმოებისა და უწყვეტი, უსასრულო ინტერპრეტაციის პროცესი) პოსტმოდერნიზმის ფუნდამეტურ კატეგორიათაგანია. ფერდინანდ დე სოსიური განიხილავდა ნიშანთა სიცოცხლეს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, სტრუქტურალისტები კავშირს აღსანიშნსა და აღმნიშვნელს შორის ნებისმიერად (და არა დეტერმინირებულად) მიიჩნევდნენ („ნიშანი აკუსტიკური ხატის ანუ აღმნიშვნელისა  და კონცეპტის ანუ აღსანიშნის თავისუფალი ასოციაციური კავშირია და არა აუცილებლობა“). თუკი პირსის ხაზის გამგრძელებელი ჰერმენევტიკისათვის ენა სუბსტანციაა, ინტერპრეტაცია კი – ყოფიერების ონტოლოგიური კოდის, მნიშვნელობის გააზრების ოპერაცია, სოსიურის მიმდევართათვის ენა სუბსტანცია კი არა, ფორმაა. „ენის სუბსტანციურობის უარყოფა მეთოდოლოგიურად ეხმიანება ტრანსცენდენტალური სუბიექტისა და ისტორიული აპრიორულობის უარყოფას („ავტორის სიკვდილი“ – ჟენეტის პოსტულატი). ლევი-სტროსის სტრუქტურული ანთროპოლოგია სემიოლოგიის ლინგვისტურ მეთოდს კულტუროლოგიურ ობიექტებს მიუსადაგებს. ჟან ლაკანის პოსტულატით, არაცნობიერის სტრუქტურაც ენობრივის მსგავსია, აქედან – ინტერესი ნიშნის კონოტაციური დონის, ტექსტის (როგორც ინტეგრირებული ნიშნის) სოციოკულტურული შინაარსის მიმართ“ [კვაჭანტირაძე მ., 2008: 95…97].

    არაცნობიერის სტრუქტურის გააზრების ცდა და სოციოკულტურული შინაარსი (ერთდროულად) განსაზღვრავს ცირა ბარბაქაძის რაფინირებული პოეზიის მეტაენის, მეტასამყაროს უნივერსალურობას. უნივერსალური აქ უნიკალურს არ გამორიცხავს, პირიქით, კონკრეტული კულტურა (ამ შემთხვევაში, ქართული) მეტაენაში უნივერსალურ მნიშვნელობას იძენს. ენობრივ ნიშანთა სისტემა, თავის მხრივ (სოსიურის დებულებისამებრ), ღირებულებათა სისტემადაც ვლინდება. სულიერი კულტურა ეროვნულ კოდებში ირეკლება და, ეპოქის შესაბამისად, კოდს ან ხსნის, ანაც თავიდან შიფრავს (კასირერის კონცეპტის დასტურად, აღვნიშნავთ, რომ, რუსთველისა და ბარათაშვილის კოდების პარალელურად, ცირა ბარბაქაძის პოეტურ ნარატივში პლატონისა და ფახრ ალ-დინ გორგანის კოდებსაც ვხვდებით, სხვა უამრავსაც – ქართულს თუ უცხოურს, რაც მონოგრაფიული კვლევისათვის შესანიშნავ წანამძღვარს ქმნის).

   „აღმნიშვნელად“ და „აღსანიშნად“ სიტყვით „განწვალული“ ყოფიერება ამ განხეთქილებას „მნიშვნელობის“ კატეგორიით აერთიანებს. ნიშნის მთელი გამოცდილება მოქცეულია მნიშვნელობაში, ინტერპრეტაცია კი მნიშვნელობის გზით სამყაროს შემეცნების უსასრულო პროცესია [კვაჭანტირაძე მ., 2008: 105]. კრებულის კითხვისას, თითქოს, იგივე განცდა გვეუფლება, რაც ველასკესის ცნობილი ტილოს, „მენინების“ მზერისას. „ლუკა ჟორდანმა „მენინებს“ „ფერწერის თეოლოგია“ უწოდა, რაც ამტკიცებს, რომ ნაწარმოების მოჩვენებითი უბრალოების მიღმა  დიდი სირთულე იმალება. ფიქრობენ, რომ მხატვარს სურდა არა მარტო სასახლის კარის ცხოვრების ერთი მომენტის უკვდავყოფა, არამედ – იდუმალი ინტელექტუალური თამაშის (ხაზი ჩვენია – ნ.კ.) შემოთავაზებაც – ალბათ, ერთ-ერთი მიზანი იყო შექმნა შემოქმედების სადიდებელი ნაწარმოებისა, რომელშიც ავტორი თავისივე სურათის გმირიც იქნებოდა. ერთი სარკეა სურათში თუ მეტი? რის დახატვა სურდა ველასკესს? ინფანტასი? ავტოპორტრეტის? შეიძლება, უბრალოდ, სეფექალების – სურათის, რომელიც სურათისავ შიგნით წარმოიდგინა…. როგორც არ უნდა იყოს, ეს კითხვები ტილოს განუყოფელ ნაწილს შეადგენს“ [დიდი მხატვრები, ველაკესი, 2010: 90]. ნორბერტ ვოლფის შეფასებით, მხატვარი „ფიქრობს თავის შესაძლებლობებზე, რეალურისა და მოჩვენებითის ურთიერთმიმართებაზე, სურათს განიხილავს ინტელექტუალურ-სენსუალური თვალსაზრისით, როგორც საშუალებას და საკუთარი აზროვნების პროცესს“ [იქვე, 2010: 80].

    ცირა ბარბაქაძის კრებულიც, როგორც წერილის ექსპოზიციაშიც აღვნიშნეთ, სწორედ ინტელექტუალურ-სენსუალურის დახვეწილი ნაზავია, საკუთარი აზროვნების პროცესისათვის თვალის მიდევნება, აზროვნებისა და ენის ამოუწურავ საიდუმლოში ჩაღრმავებით ინტელექტუალურ-სენსუალურივე ტკბობა, კოდ(ებ)ის „ახსნა“-„გახსნა“-„დახსნა“ (ფილოსოფოსთა და ლიტერატურათმცოდნეთა აზრით, მხატვრული ენაც კოდირებულ  ნიშანთა სისტემაა. განსხვავებულია იკონური ნიშნები, ნიშან-ინდექსები, ნიშან-სიმბოლოების ვიზუალურ-სმენითი, აზრობრივ-სემანტიკური კომპონენტები).

    როგორც ყოველი მნიშვნელოვანი შემოქმედის, ცირა ბარბაქაძის კოსმოგონიაშიც ნიშანთა ნიშანი ღმერთია. კონსტრუქცია „სიპი ქვა ვარ, შენ რომ დასახლდე“ [98], ერთდროულად, გადაგვამისამართებს „ლოდ საკიდურის“ კონცეპტუალურ სინტაგმასთანაც და ასევე კონცეპტუალურ ციტატასთან სახარებისა: „კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაი ჩემი და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“ (მათე 16, 18). ნიშნებით, მინიშნებებით გვაგრძნობინებს პოეტი დემიურგის მარად- და ყველგანმყოფობას. „შაირობა პირველადვე სიბრძნისაა ერთი დარგი“, უპირველესი სიბრძნე კი საღვთისმეტყველოა, რელიგიურია („რე-ლიგია“  კავშირის აღდგენაა ღმერთთან): „როცა შენს სუნთქვაში ლოტოსი ყვავილობს, როცა გარშემო ცხოვრება ჭაობია და ეს შენ საერთოდ არ გეხება, რადგან ღმერთს ეხები და ღმერთი გეხება“ [80]. „შენთვის გაეკრა ჯვარზე იესო, სულო, ჭაობზე უნოტიესოო“, ათეისტურ ვაკხანალიაში წერდა უგამორჩეულესი პოეტი და პოსტმოდერნიზმის ერთი უკეთეს შემოქმედთაგანიც გაიმეორებს „ჭაობის“ ენიგმას. „არ ვიცოდი, როგორ შეიძლებოდა ასე შორიდან ჩემი გულისთვის ახლოს მოსულიყო… ახლა მე ვიცი, როგორია ღმერთი ახლოდან, მაგრამ ამის შესახებ ვერაფერს გეტყვით“ [78] – აღსარება-განდობის ენერგეტიკაა სტრიქონში, იმავდროულად, სულ სხვა კულტურის კოდიც ამოილანდება – ზემოხსენებული გორგანის იგავიდან ცეცხლის არსის შემცნობი, „შამის“/სანთლის ალში დაბუგული ფარვანასი, რომელმაც არსი კი შეიცნო, მაგრამ ვეღარავის ვერასოდეს მოუყვება შეცნობილზე (ცოდნა/სიბრძნე არ გადაიცემა, სიბრძნეს  ყველამ თავად უნდა მიაგნოს – „გველის პერანგის“ კონცეპტით – სიცოცხლის ფასად). აქვე, კიდევ სხვა კულტურულ კოდზეც ვიტყვით – „მხოლოდ ფერფლმა თუ იცის, რა არის ბოლომდის დაწვა“ – ბროდსკის კონცეპტუალური ციტატის ცირა ბარბაქაძისეული ჯუფთია კონსტრუქცია: „ყველა ცეცხლისგან საბოლოოდ რჩება ნაცარი“ [62].

   პოეტური დისკურსი, ნარატიული ფიგურები ხელოვანის ინტელექტს გამუდმებით წარმოაჩენს, მითოლოგიიდან რელიგიაში ვინაცვლებთ, ლიტერატურული სივრცეებიდან – ციფრული ტექნოლოგიებისა, ფერწერიდან – ისტორიაში…. ზემოთქმულის ნათელსაყოფად, უთვალავი პასაჟიდან, ერთს მოვიხმობთ: „მუზები არიან მოჩვენებები. მუზები არიან მოჩვენებითები. ისინი ნამდვილ სახეს გვიმალავენ, როცა ანგელოზის ნიღაბს ირგებენ. პოეტებო, არ გინდათ შუამავალი – ღმერთი ყოველთვის არის online…” აქ ყველაფერია – მითოლოგიაც (პოსტმოდერნისტული „პოლემიკა“ ანტიკურ კონცეპტთან: „მიმღერე, მუზავ…“) და რელიგიაც („ნიღბოსანი“ ანგელოზები და „ონლაინ“ მყოფი ღმერთი)…

   შემოქმედი და ქმნილება, ზოგადად, მთელი უნივერსუმი, ჰარმონიულ ერთობას ქმნის პოეტის კოსმოგონიურ მოდელში: „(გა)ხსენი სამყარო…. სიყვარული… სიტყვა…დუმილი… და, როცა ყველაფერს (გ)ახსნი, ღმერთი ახსენე და დაეხსენი ყველაფერს… ყველაფერი (დ)ახსნაშია…“ [66] – ეს ლექსი არა მხოლოდ აუდირებისთვისაა, „დასანახიცაა“, ვიზუალიზაციას ითხოვს (როგორც ესმა ონიანს აქვს „დანახული ანდაზები“. ცხადია, „დანახვა“ ონიანისეულ კონტექსტში ბარბაქაძისეულისაგან განსხვავებულ კონცეპტს გულისხმობს, ტექსტის „ხილვის“, სემანტიკაში ჩაღრმავების მომენტი გვაქვს მხედველობაში). ტექსტში სიტყვა გამუდმებით გარდაისახება: „ხსნა“, „ახსნა“, „დახსნა“, „გახსნა“ განსხვავებულ სემანტიკურ სივრცეებს ქმნის. მსგავსი სტრუქტურა აქვს ლექსს, რომელშიც გა(და)თამაშდება სიტყვები „ხმებ-ი“/„ხმებ-ა“: „როცა (გო)ნებაში სხვა ხმები-ა, ხმები-ან და ჭკნებიან ადამიანები… რა იგულის-ხმება სიცოცხ-ლეში?! ნუთუ, მხოლოდ ლეში?!“ [71].  

     პოეტურ კოსმოგონიაში რელიგიაც (რე-ლიგია – კავშირის აღდგენა) პოეტურ ხატად იქცევა:„ფიფქებმა აღადგინეს ცისა და მიწის კავშირი“ [90], „ყველაფერი ტყუის ყოჩივარდასთან, რომელმაც თოვლის ქვეშ გაიღვიძა“ [111]. თოვლქვეშ გაღვიძებული ყოჩივარდა ისეთივე დახვეწილი იკონოგრაფიული დეტალია, როგორც „ქვიშაზე დახატული“ „ახალი მზე“ (კითხვისას გამუდმებით უნდა გვახსოვდეს სათაურში ფიქსირებული მაქსიმა  – „მე ვხატავ შეუძლებელს“). აქაც კოდია, ამჯერად, ასოციაციურად, მოვიგონებდით იაპონური კულტურისათვის ნიშნეულ „ცივი ზამთრის სამ მეგობარს“: ქლიავს (რომელიც ჯერ ყვავილს გამოიტანს და მხოლოდ შემდეგ – ფოთოლს), მარადმწვანე ფიჭვსა და თოვლისაგან შეუმუსრავ ბამბუკს (რომელიც ირხევა, მაგრამ არ ტყდება)….

    ცირა ბარბაქაძის პოეტური ნარატივი – ესაა ინიციაციური გზა „ჭაობიდან“ ღმერთამდე – დახვეწილი, ლაკონიური დეფინიციით – „შურისძიებიდან – სულისძიებამდე“ [107].

    ღრმა და მრავალშროვანია პოეტის კოსმოგონიური მოდელი – სამყარო: „სხვაგან ვარ… მოგიყვებოდით ამ სამყაროზე,/ მაგრამ გასაგებ ენაზე არ ითარგმნება –/ ენა საერთოდ არ არსებობს/ – აქ (იქ) ისედაც ყველაფერი გასაგებია,/ აქ (იქ) გული არ იკეტება,/ თუკი ერთხელ გაიხსენე დავიწყებული პაროლი და შეხვედი…/ სამაგიეროდ, იკეტება პორტალის კარი“ [47]. ციტატა კიდევ ერთხელ ადასტურებს ზემოთ ხაზგასმულს – მითოლოგიურ-რელიგიურის, ლიტერატურულ-ლინგვისტურის (მათ შორის, ციფრული ენის) ოქსიმორონულობას პოეტის ტექსტთა მხატვრულ ქსოვილში. 

    „არის კი რამე, რაც მე არა ვარ?!“ [61], – იკითხავს შესაქმის გვირგვინი, ადამიანი, აკაკის „ქებათა-ქების“ ავტორ-პერსონაჟივით, პროტოტიპ-პროტაგონისტივით სრულქმნილი, განუწვალებელი, რომელმაც იცის, როგორ იქცეს ღვთაებრივი ჰარმონიის ნაწილად, „სიმრგგვლედ“: „შეარჩიე წმინდა ბგერები და აჰყევი, როგორც ქარებს აჰყვებიან ფოთლები, ამსუბუქდი, როგორც თიხა – ოსტატის ხელში, დაიბადე საკუთარი თავიდან“ [31]. ლიტერატურული კოდები მკითხველს კვლავ გადაამისამართებს შესაქმესთან (ადამაჰ – მიწა, თიხა), ბერძნულ მითოლოგიასთან – „თავიდან“ დაბადება/ ზევსი-ათენა…. ღვთაებრივ კანონზომიერებებს, პროვიდენციალურ განჩინებას მინდობის „შედეგი“ ციტატად ჩამოიქნება: „საკუთარი თავი შედედებული რძიდან ყველივით ამოვიყვანე… სიმრგგვლედ ქცეულიყო… მარილიც მოვაყარე“ [33]… „სიმრგგვლის“ არსი „ეკლესიასტეში“ განიმარტება: „გარემოვალს სული და სიმრგგვლესა თვისსა მიიქცევის“ [ქართული მწერლობა, 1, თბ., 1987: 145].  „მარილი“ პარადიგმულ-მეტაფორული სახელია უფლის მოციქულებისა. თუ რჩეულნი „გარდაგულარძნეს“, „რითღა დაიმარილოს?!“

     ცირა ბარბაქაძის მეტატექსტში გამუდმებით გაესმის ხაზი სამყაროსა და პიროვნების ერთ(იან)ობის კონცეპტს: „შენს თავს მიჰყევი და ფონს გაგიყვანს და ეს სამყაროც იქით წამოვა, საითაც წახვალ, ვარსკვლავივით აგედევნება“ [5]. ადევნებული ვარსკვლავების ხატებაც ქრესტომათიულია წიგნიერი ქართველისათვის – გამორჩეული რომანტიკოსი „მხოლოდ ვარსკვლავთა, თანამავალთა“ „ამცნობდა“ და ანდობდა „გულისა საიდუმლოს“…

   რელიგიური მსოფლხედვა „შაირობის სიბრძნის დარგობის“ დამაუნჯებელს შინაგან სიმშვიდესა და დაუძლეველ ძალას ანიჭებს, ჩაუღრმავდება რა სიტყვა „საჭიროს“ მისტიკურ სემანტიკას: „არაფერი არ არის სა-ჭირო და ყველაფერი სა-ლხინოა“[22]. ეს ცოდნა, სიბრძნე არ არის სტატიკური – თვითშეცნობის, თვითშექმნის პროცესი უწყვეტია და პოეტი მრავალგზის უბრუნდება ინიციაციურ გზასავალს: „დაანგრიე ყველას წარმოსახვა შენზე, გაანადგურე შენი წარმოსახვა შენზე… ადექი და ხელახლა დაიბადე“ [36]. ეს სახარებისმიერი ს უ ლ ი თ ა  და  ს ი ტ ყ ვ ი თ შობაა, სახარებისმიერი სიხარულის (ყველაფრის სა-ლხინ-ოობის) მუდმივი განცდა. მნიშვნელობათა სიმრავლე, რომელსაც მხატვრული ტექსტი აჩენს, ონტოლოგიური, ამდენად, ამოუწურავი მოვლენაა, ინტერპრეტაციათა უსასრულობის საფუძველი („თავიდან“ დაბადება ზევსის თავიდან ათენას დაბადებაზეც მიგვანიშნებს (ღვთისგანაა სიბრძნე, მითოლოგიის კონცეპტითაც) და „თავიდან“(ხელახლა/ხელახალ) შობაზეც).

    როგორც ყოველი გამორჩეული ხელოვანის, ცირა ბარბაქაძის ტექსტში მნიშვნელოვანია როგორც კონოტაციურ-ასოციაციური, ასევე დენოტაციური (ძირეულ-პირდაპირი) მდგენელიც – „რატომ გაიყო სიტყვისგან აზრი?! სულმა სხეული რატომ დატოვა?!“ [27].

   „აიღეთ ცარიელი დღეები და შეავსეთ სიტყვებით. შეივსება თქვენი ცხოვრება.“   პოეტისეული კოსმოგონია სამყაროს ოთხ ელემენტსაც პედალირებს, ხაზი მერამდენედ გაესმის მაკრო და მიკროკოსმ(ოს)ის განუყოფლობას, ერთიანობას: „მიწა, რომელსაც ფეხს აბიჯებ, წყალი, რომელსაც სვამ, ჰაერი, რომელსაც სუნთქავ, შენ ხარ… მხოლოდ ერთი შეხედვით ჩანს, რომ საზღვრები გაქვს“ [29]. ცვალებადობა, მეტამორფოზა/მეტამორფოზები ილუზიაა: „შენ სულ გგონია, რაღაც იცვლება, კადრებს როდესაც ცვლიან კადრები“ [30]. პოსტმოდერნიზმის გამორჩეულმა ხელოვანმა, დავით წერედიანმა იგივე კონცეპტი გამოხატა ციტატით: „იცვლება მხოლოდ ანტურაჟი, ქარგები ძლებენ… მხოლოდ ნიღბები იცვლებიან, წრე მარადია“ [წერედიანი დ., 2010: 81].

     „გამძლე ქარგები“, მარადიული კოდები ცირა ბარბაქაძის პოეტურ ნარატივში გამუდმებით ჩნდება: – „ჩემი მ ზ ე ერთადერთია – ის ყოველდღე ამოდის შენი ს ი ტ ყ ვ ე ბ ი დ ა ნ“ [42]. „შენ ჩემი კოსმოსი ხარ, რომელშიც ვმოგზაურობ… აქ სხვა დროა და ენა საერთოდ არ არსებობს. მანამდე გვეგონა, ჩვენ ვცხოვრობდით სადმე… პლანეტაზე…. ახლა ვიცით, რომ პლანეტები ცხოვრობენ ჩვენში“ [44]. ციტირებული პასაჟები დისერტაბელურ თემებს ამოიყოლებს და მათზე არ შევჩერდებით. მხოლოდ აღვნიშნავთ, რომ ეგზეგეტიკური ლიბო განსაკუთრებულ სიღრმეს სძენს ცირა ბარბაქაძის პოსტმოდერნისტულ პოეტურ ნარატივს, რომელიც თავის მკვლევარს ელის.  

    ამონარიდი იმასაც ნათელყოფს, რომ ენის ფენომენიც ცალკე კონცეპტია შემოქმედის უნივერსუმში. პოეტური მოდელი აზროვნებისა იმასაც აფიქსირებს, რომ „ჩიტების ენა ადამიანებისთვის უცხოა, შეყვარებულებისთვის – მშობლიური – ისინი ჟღურტულებენ“ [50].  რომანტიზმის მეტაენაში ბარათაშვილის „ჩჩვილი“ მეტყველებს „ენითა სასუფევლის.“

   ცირა ბარბაქაძესთან მთავარი კოდებია უფლის სახელები – სიყვარული, სიტყვა…. სიტყვა-ლოგოსის უნივერსალურ-მისტიკურ ბუნებასაც გამუდმებით გაესმის ხაზი და ყოფითი სიტყვების არაყოფითურობას, იდუმალებას, განსაკუთრებულობას, მათი მოფრთხილების, „დამარხვის“ (დაცვის) აუცილებლობასაც:  „გახადე ამ სიტყვებს ფარჩა და ატლასი, შეაბი გიშერი – არავინ გათვალოს“ [51].

   სახელრქმევის შესაქმისეული მისტერია პოსტმოდერნისტულ ტექსტშიც ამოილანდება: „შენ დაიბადე გამზადებულ სამყაროში, გასწავლეს, რომ ყველაფერს თავისი სახელი ჰქვია… ერთხელაც დაფიქრდი და მიხვდი – ეს ის არ იყო, რაც ერქვა“ [93]. ზემოთქმული არა იმდენად პოსტმოდერნული ჟამისათვის დამახასიათებელ მეჭველობას წარმოაჩენს, რამდენადაც – სახელდების პერმანენტულობის, ღვთის ინდივიდუალური ძიების აუცილებლობა-გარდუვალობას, პერსონალურ თავისუფლებას, რომელიც სწორედ იმისთვის ებოძება/ეწყალობება კაცს (ქმნილებას), შემოქმედი რომ მოინატროს და მიეახლოს – სიყვარულითა და კრძალვით.

     ტოდოროვისთვის „ლიტერატურა საკუთარ თავზე ორიენტირებული ენაა“, რაც სემიოლოგიის წინაშე ახლებურად აყენებს რეფერენციის (ენის სინამდვილესთან მიმართების) პრობლემას. სასაუბრო ენის გამჭვირვალე დენოტაციურობის საპირისპიროდ, მხატვრული ტექსტი ასოციაციურ შლეიფს მოიყოლებს, სიტყვის სიმბოლურ შესაძლებლობებს ააქტიურებს. ცირა ბარბაქაძის ტექსტში ავტორი/პერსონაჟი/პროტოტიპი/პროტაგონისტი (როგორც მთლიანობა) გამუდმებით ჩნდება. კრებულის კითხვისას მკითხველს სდევს განცდა, გამოწვლილვით რომ აღწერა პოსტმოდერნიზმის მეტრმა, მიშელ ფუკომ „სიტყვებისა და საგნების“ კონცეპტუალურ პასაჟში „მენინები“ (ველასკესის ზემოხსენებული ტილოს ესეისტურ განაზრებაში) – „თითქოს მხატვარს შეეძლოს, ერთდროულად თავადაც ჩანდეს სურათის  ფონზე და თავის თავთან ერთად იმასაც ხედავდეს, რის გამოსახვასაც ახლა ცდილობს. იგი ამ ორი შეუთავსებადი ხილვის – სურათისა და საკუთარი თავის ზღურბლზე მეუფებს… ჩვენ მოგვჩერებია მხატვარი, მაყურებელი ზუსტად იმ უხილავ წერტილშია, რადგან ჩვენი მზერა ჩვენვე გვმალავს, ძნელად სახილველს გვხდის იმ მომენტში, როდესაც ჩვენც ვუყურებთ მას“ [ფუკო მ., 2004: 34].

    ავტორი თავად იქცევა დემიურგად („ახალ სამყაროს ვქმნი ახალი ღმერთი“ – არქეტიპი). კრებულის კონცეპტუალურ ტექსტს თითქმის სრულად ვციტირებთ: „როცა სიჩუმე ხმაურს იწყებს,/ მე ვეძებ კალამს და ვჭიმავ სიტყვებს სადენებივით…/ მიაქციეთ ყურადღება შემოსასვლელს, სადაც დიდი ასოებით დავაწერე:/ „ფრთხილად, მაღალი ძაბვაა!“/ ნუ დაიძაბ(ვ)ებით!/ სიყვარული მეცხრე ციდან ჩამოვტვირთე თქვენთვის და სიტყვებში შევასახლე./ ამ სტრიქონების კითხვის პროცესში/ თქვენ შეგიყვარდებათ ყველა და ყველაფერი:/ ქვები, ყვავილები, ხეები და ბუჩქები,/ ქუჩის მაწანწალა ძაღლები და ხელგამოწვდილი მათხოვრები,/ წვიმა და ქარი, მზე და მიწა და,/ თუ დარჩება რამე, რაც არ/ვერ შეგიყვარდებათ,/ ამ ტ ე ქ ს ტ შ ი კიდევ ერთხელ შემოიარეთ/ და დაუფიქრებლად შეეხეთ მაღალი ძაბვის სადენებს“ [17].

  ალან ლილსკის მიხედვით, ყოველი არსება სამყაროში მხოლოდ წიგნია და ნახატი – ანუ  ტ ე ქ ს ტ ი. მანანა კვაჭანტირაძე საგანგებოდ აღნიშნავს, რომ კორნელი კეკელიძე სიტყვა „წიგნის“ ეტიმოლოგიას უკავშირებდა ბერძნულ „სიგნუმ“-ს ანუ ნ ი შ ა ნ ს [ლიტერატურის თეორია, 2008:104].

   წარმოდგენილ ციტატაშიც მრავალი კოდია. ორიოდეზე, კონცეპტუალურზე შევჩერდებით: შემოსასვლელის წარწერა დანტეს ჯოჯოხეთის კარიჭისას გაგვახსენებს (თუმც აზრობრივად, ცხადია, აბსოლუტურად განსხვავებული გაფრთხილებაა), „მეცხრე ცის“ ენიგმა კი (მრავალგზის გამეორებული კრებულში, სხვადასხვა კონტექსტში), თითქოს მთელი კრებულის სიტყვა-რეფრენი – „უნდა აიტანო ეს ცხოვრება… უნდა აიტანო როგორმე მეცხრე ცამდე“ [38]) რუსთველისეულ კონცეპტუალურ „ცხრა ცასთან“ გადაგვამისამართებს, უშორესი ფესვები პეტრე იბერთან ილანდება. სხვა ტექსტის  ციტატა – „ფრთები მოძებნე“ [58] – კვლავ რუსთველისეულ კოდს გამოიხმობს მკითხველის წარმოსახვაში: „მომცეს ფრთენი და ავფრინდე“….

     ოთხი ელემენტი სიყვარულისადმი მიძღვნილ ლექსშიც ჩნდება: „ჩემი სიყვარული არის წყალი,/ მაგრამ ის არ არის წყალწყალა;/ ჩემი სიყვარული მიწაა და,/ როდესაც წყალი მიწას ეხება, ყვავილებად იშლება…. ჩემი სიყვარული ცეცხლია და/ როდესაც ცეცხლი წყალს ეხება, აორთქლებს…./ მერე ჩემი სიყვარული ხდება ჰაერი /და ჩემი სიყვარული ჰაერშია,/ მაგრამ, როცა მიყვარს, არასოდეს ვლაპარაკობ ჰაერზე“ [63]. ოთხ ელემენტს სხვა პოსტმოდერნისტი პოეტიც აქცევს უაღრესად საინტერესო კულტურულ კოდად – ვგულისხმობთ შოთა ბოსტანაშვილის კონცეპტუალურ პოემას „ოთხი ლაპარაკი“.

     ცირა ბარბაქაძისთან მოწოდებაა (თუ თვითმოწოდება): „ილაპარაკე, რომ სიტყვებმა იპოვონ ფერი“ [84]. შემოქმედება, როგორც შესაქმის მარადიული განმეორება, ირეკლება ენიგმაშიც ცარიელი ფურცლისა: „ცარიელია ფურცელი. ის ძალიან ჰგავს სიტყვას ა რ ა ფ ე რ ი….. არაფერი ძალიან ჰგავს ყ ვ ე ლ ა ფ ე რ ს, საიდანაც შეგიძლია შექმნა რამე“[28].

    ეს „რამე“ შემოქმედისეული ქმნილებებია – სიტყვები და საგნები. გავიმეორებთ ზემოაღნიშნულს: განმარტებითი ბიბლიის მიხედვით, „ებრაულ სიტყვას „დაბარ“ ორი მნიშვნელობა აქვს – „სიტყვები“ და „საგნები“ და „ეკლესიასტეში“ ის ორივე მნიშვნელობით გვხვდება“ [ბიბლია განმარტებებით, 9, 2020: 262].

   ცხოვრების მეტაფორად მუზეუმს აირჩევს პოეტი (როგორც, მაგალითად, მოდერნიზმის ეპოქაში, კონსტანტინე გამსახურდია „პორცელანში“, ან პოსტმოდერნიზმის ხანაში – თომას ბერნჰარდი „ძველ ოსტატებში“).ლექსი განსაკუთრებული დატვირთვისაა და მასაც თითქმის სრულად წარმოვადგენთ: „ადამიანმა ყველაფერი აქცია საგნად,/ მერე მოათავსა მუზეუმში, სახელად „ცხოვრება“/…. ფოტოებში გადაინაცვლა წარსულმა,/ წარმატება დაბინავდა ჯილდოებში,/ ჯილდოები – მუზეუმის კედლებზე/…. მთელი სამყარო გახდა მუზეუმი,/ ადამიანი კი – შემგროვებელი… აგროვებს ადამიანებს, მანქანებს, ფოთლებს, წიგნებს, ცოდნას/ და, უცნაური უნარის წყალობით,/ აქცევს ექსპონატებად…/ რას არ ნახავთ მის თაროებზე – აქ არის რწმენა, იმედი, სიყვარული (შდრ. 1 კ ო რ ი ნ თ  ე ლ თ ა 13), ყველაფერს თავისი ხატი აქვს, ყველაფერი გასაგნებულია/ (ხაზი ჩვენია – ნ.კ.)… მუზეუმის მეპატრონე ექსპონატებს ათვალიერებს,/ პირჯვარს გადაისახავს რწმენის ხატთან/…. თავის ანგელოზს დაკეცილ ფრთებს შეუსწორებს…/ რიტუალის შემდეგ, ბედნიერი, კარს კეტავს და მშვიდად იძინებს“ [85].

   „ექსპონატად“ ყოფნის, ყოფიერების „რიტუალურობის“ ხაზგასმა, ტრაგიკული გროტესკულობა ცირა ბარბაქაძის პოეზიის გამორჩეულ ტვიფართაგანია. „მენინების“ (სარკულობის, ორადობის, ანარეკლობის, ტილოში ჩახატული ტილოს) თემა თითქოს ლაიტმოტივად გასდევს ტექსტებს: „ჩვენ ვცხოვრობთ სარკეებიან დარბაზში. ყველა ადამიანი სარკეა, რომელშიც განსხვავებულად ავირეკლები… ერთი ვართ ჩვენ, ყველა, ერთი“ [73];

   „ცხოვრება სიურრეალისტური ტილოა… მე ვხატავ შეუძლებელს და ვამბობ: ყველაფერი შესაძლებელია. აქ არვინ იცის, რა საით მიდის… აქ მე ვწყვეტ, რა საით წავიდეს“  (შდრ. „მაქვს მკერდს მიდებული ქნარი, როგორც მინდა“) [6]  – საკუთარ ქმედებათა დემიურგულ ნებისმიერობასაც გამუდმებით აქცენტირებს პოეტი, მაშინაც კი, როდესაც, ტექსტი, ერთი შეხედვით, ბანალურ პუნქტუაციას ეხება – წერტილის დასმაც დრამად ტრანსფორმირდება: „არ დამსვა… არ დამსვა! – ყვირის განწირული ხმით წერტილი – ავტორის კალმიდან./ გაბრაზებული ავტორი სამგზის უკაკუნებს კალამს./ დასვა… დასვა… სამი წერტილი…/ წერტილმა ამოისუნთქა…“ ხაზი გაესმის სამყაროს ღიაობის – მრავალწერტილ(ობ)ის კონცეპტს („სულის კარს დააწერეთ: ღიაა!“ [15].

    წერტილი არა მხოლოდ კოდი, ლამის ფილოსოფიური კატეგორიაა ცირა ბარბაქაძესთან: „წერტილი ხომ უმნიშვნელოა,/ მაგრამ რამდენი რამის შეცვლა შეუძლია, როცა მას დასვამ!/ შენ ამბობ: წერტილი…/ მე ვამბობ: ათვლის წერტილი./ წერტილმა თქვა: დახურული სივრცის შიში მაქვს… ორი მეგობარი გვერდს მომისკუპდება და იდენტობა მეკარგებაო“ [55]. ოქსიმორონ(ულობ)ის ერთ საუკეთესო ნიმუშთაგანად აღიქმება ზემოთ წარმოდგენილი ტექსტი.

   ველასკესისა და ფუკოს კოდებს ცირა ბარბაქაძესთან მიერთვის ბორხესისეული „მე შენ ვარ.“ „შენ ახლა ცოტა მე-ც ხარ, და მე კი ცოტა შენ-ც ვარ… თუ ყველა ერთმანეთი ვართ, გამოდის, რომ არც ისე კონკრეტულები ვართ, როგორც გვგონია, მაგრამ არც ისე აბსტრაქტულები, თითქოს არ ვიყოთ“ [14].

    აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჰერმენევტიკა (განსხვავებით სტრუქტურალიზმისაგან), კლასიკური პარადიგმის შესაბამისად, აღიარებს მნიშვნელობის ონტოლოგიურ განსაზღვრულობას, ტრანსცენდენტალურ სუბიექტს. პოსტმოდერნიზმისათვის მნიშვნელოვანია არა თვით აზრი (შედეგი), არამედ – აზროვნება (პროცესი). სწორედ აზროვნების პროცესის სიტყვიერი ეკვივალენტია პოეტისეული კონსტრუქცია-რეფრენი – „არ ვიცი!“ – „რაც დრო გადის, უფრო ცოტა „ვიცი“ დამრჩა, უფრო მეტი – „არ ვიცი“ [10] (კონსტრუქცია პირდაპირ უკავშირდება ქრონოსის ფენომენს, რომელზეც ქვემოთ ვისაუბრებთ).

    „მთელი ცხოვრების კითხვაზე: „ვინ ვარ მე?“ ჩემი პასუხია: „არ ვიცი“[25]. სოკრატეს სენტენცია-მინიმა-კოდი კიდევ ერთხელ უსვამს „მაღალთა და მაღლა მხედთათვის“ ნიშნეულ მიმართებას ორადის, ტრანსფორმირებადის, „მიწყივ მბრუნავისადმი.“ მხოლოდ ის იცის დაზუსტებით „მაღლა მხედმა“, რომ ყველაფერი ანარეკლია (პლატონისეული არქეტიპი, ან, მაგალითად, არაერთგზის კონსტატირებული კოდი ველასკესისა). ამოვკრებთ ფაზლის რამდენიმე ნამსხვრევს: „დაქრიან ყველგან სიხარულის ურჩი ეტლები და ერთმანეთში ისე ზუსტად ავირეკლებით“ [19]; „ჩემი სარკე ხარ… მიცავ და ტყდები, ნამსხვრევებად იფანტები, რომ როგორმე გადამარჩინო““ [63]; „მრავალი სახე მაქვს და არცერთი – ჩემი“ [37]; „შენს თავს უყურებ სარკეში და შენი აზრები ხმოვანდება ეკრანზე“ [38].

   თითოეული სახე წარმოუდგენლად საინტერესოა და ჩაღრმავებას ითხოვს.

   ყოფიერების ლანდურობას საგანგებოდ აქცენტირებდა ქართული მოდერნიზმიც (მოდერნიზმამდე – რუსთველიცა და გურამიშვილიც – „თინათინისა“ და „მზის თინათინის“/ათინათის ენიგმა/ენიგმები). ვალერიან გაფრინდაშვილი ესეში „სტეfან მალარმე“ აღფრთოვანებით მოიხმობს იროდიადას მიმართვას სარკისადმი: „ო, ცივო სარკევ, უფრო წყალო, ო, ბროლის სევდავ, მომწყვდეულო გაყინულ რკალში… მე გამოვკრთოდი შენს სიღრმიდან ობოლ ჩვენებად“ [გაფრინდაშვილი ვ., 1990: 475].  პოსტმოდერნისტ პოეტსაც აჯადოებს ილუზიები, ზღაპრის რეალობა, ზღაპრისავ მეტაფიზიკა, რომელიც, ცირა ბარბაქაძის პოეზიაში ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქალურ კოდებს გადასწვნია: „დავაფორმატოთ მკაცრი რეალობა… განა ისეთი რა უნდა მოხდეს ილუზიების სამყაროში?! მინიშნებებს დაგიტოვებ გზაზე – სიტყვებს დაგიყრი, როგორც ხახვის ფოჩს – ცნობილ ზღაპარში“ [41].

   ზღაპრის ელემენტები გაილანდება ოჩოკოჩთან წარმოსახულ დიალოგშიც: „დავთქვათ ტყეში შეხვედრის ადგილი, იქ, სადაც იწვიან კოცონში ფოთლები… ვიცი, რომ მხოლოდ ცეცხლი გამხელს და უჩინარ სახეზე გაჩნდება ცხოველთა ლანდები… სული ვარ და ყველა ხის მშობელი“ [99]. აღვნიშნავთ, რომ ეპოქის ციფრული პაროლები (დაფორმატება, delete, სიყვარულის „ჩამოტვირთვა“ „მეცხრე ციდან“….) განსაკუთრებულ შრეს ქმნის ცირა ბარბაქაძის ტექსტთა მხატვრულ ქსოვილსა თუ მეტაენაში. მათი ლინგვისტური დატვირთვა დისერტაბელურ სივრცეს ქმნის. მხოლოდ ციტირებით შემოვიფარგლებით: „ცნობიერება სავსეა დაუმარხავი მკვდრებით, ადამიანებით, ფაქტებით, მოვლენებით… მოძებნე შესაბამისი ღილაკი და მიეცი delete, დაიბრუნე შენი ცხოვრება“ [45].  

    ლანდურობის, ორადობის კონცეპტი, როგორც აღვნიშნეთ,  რეფრენულია, განმეორებადი, ამდენად – კონცეპტუალურიც: „საკუთარ ჩრდილზე დავაბიჯებ, საკუთარ აჩრდილს მივყვები… სულ არის ვიღაც, ვინც არასდროს გტოვებს“ [50]… „დევნილ-ღათუ ვართ, არამედ არა დატევებულ ვართ“ – წმინდა წერილის სიბრძნით.

   ლექსი კონცეპტუალური სათაურით „გაქც(ევა)“ მნიშვნელოვან ტოპოსს გამოკვეთს, ავტორი-პოეტი-პროტოტიპი-პროტაგონისტი უსახელოს მიმართავს: „უშენო ყოფაში, სიკვდილს რომ მიაგავს, რომელშიც მარტოდენ ჩრდილები სახლობენ….“ [97], კოდ-არქეტიპად ფსალმუნის სტრიქონი გაიხმიანებს: „ვიდოდი-ღათუ შორის აჩრდილთა სიკვდილისათა, არა შემეშინოს მე ბოროტისაგან, რამეთუ შენ ჩემთანა ხარ“ (ფს.22, 4). სათაურში „გაქც(ევა)“ სახელკოდირებული ევა, სამოთხიდან გამოძევებული, იქნებ, სულაც ამ სიტყვებით მიმართავდა უფალს….საინტერესო და ღრმაა კონსტრუქციაც „გაკაფე სიზმარი“ [70],  ბორხესისეულ ალუზიებს რომ ამოიყოლებს, ხოლო ციტატა „როგორც გვინდა, არაფერი არ იქნება“ [11]– რუსთველისეულს – „რაცა მინდა, არა მაქვს…“

       ბარტის, ფუკოს, დერიდას, ეკოს მიხედვით, ტექსტი კულტურულ-სოციალურ-პოლიტიკური კონტექსტის მქონე ღია სისტემაა, მზა მნიშვნელობიდან აქცენტი გადადის ნიშანთა გაუცნობიერებელ ასპექტებზე. ცირა ბარბაქაძის კოსმოგონიურ მოდელში „ალგორითმები“ „რითმებს“ გაერითმება: „ეჰ, შენ რა გითხარი, ბოდრიარო, როგორ გამოთვალე ეპოქის სული… რა ზუსტია შენი ალგორითმები, ჩემი რითმები კი – რა უძლური… რა იწყება შემდეგ, როცა დაემხობა ყველა აზრის ციხესიმაგრე?!… როგორ დავიბრუნოთ ჩვენი სახლები – სიტყვები, რომლებიც უაზროდ დარჩნენ?! სადა ხარ, მასწავლებელო?! მაპოვნინე სახლი….“ (კითხვა-ვედრების პასუხი სხვა ტექსტში, სხვა ციტატაშია: „შინ დასაბრუნებლად ნუ გაირჯები. შენ ხარ შენი „შინ“). მონოლოგი ტექსტის ფინალში დიალოგად იქცევა, „მასწავლებელი“ „მოწაფეს“ მიუგებს: „მე გასწავლე, როგორია სიცარიელე…“ [102].

    მიწიერი ქრონოტოპი ზეციურის ანარეკლია, წუთისოფელშიც ახსოვს სულს თავისი წინარესამშობლო, ზედროული, ზესივრცული: „იქა ვართ, სადაც დრო არ არის… სადაც სულ(ი) ვართ“ [67]. ხაზგასმულია არქეტიპის სულიერება/სულობა („სული“) და ზედროულობა („სულ“).  ტოპოსი განსაკუთრებულია ცირა ბარბაქაძის პოეზიაში. როგორც მოსალოდნელია, უ დ ა ბ ნ ო (წუთისოფელი) ს ი ტ ყ ვ ა ს თ ა ნ (ზესთასოფლიურთან)  უმჭიდროეს კავშირს ავლენს:  „უდაბნოს ქარებმა ყველა სიტყვას პირი ამოუვსეს ქვიშით“ [102]; „უდაბნოში საგნებმა არ იციან, რომ დაკარგულნი არიან… უდაბნოში დაკარგულებს არავინ ელოდება, რადგან მან არაფერი იცის დაკარგვის შესახებ. აქ ყველას დაკარგული აქვს ცნობიერება… ერთხელ ეს უდაბნო შენც უნდა გაგევლო“ [54] – ცირა ბარბაქაძის ლირიკულ ორეულს – ისევე, როგორც  ბორხესის „უკვდავის“ პერსონაჟს.

    ქართველი მკითხველისათვის უდაბნოს ენიგმა უამრავ ალუზია-რემინისცენციას ამოიყოლებს („ცხოვრება უდაბნოა ურწყული“ „დიდოსტატის მარჯვენაში“, ბეხანი უდაბნოში კვდება „გველის პერანგში“, „ლურჯადაა ნახავერდები“ გალაკტიონისეული უდაბნო…  არქეტიპთაგან უძველესი, რა თქმა უნდა, წმინდა წერილისეული უდაბნოა, სადაც მაცხოვარს განცდიდა ბოროტი სული….). უდაბნოში სასოწარკვეთაც ბუნებრივია („ასეთია ბოლო სადგური და ვერსად ჩახვალ“ [5]), მაგრამცირა ბარბაქაძის „სივრცე სავსეა …. ლოცვით“ [113], როგორც ლოცვითვე განასხამდა ბოროტეულთ „უდაბნოთა ქალაქმყოფელი“ წმინდა მამა…

    პოეტისეულ ქრონოტოპში განსაკუთრებულ ტოპოსს ქრონოსიც განსაკუთრებული მიეჯუფთება – პერსონიფიცირებული:„თავად ხარ დრო, მაგრამ – არამხოლოდ დრო… დროდადრო ხვდები, რომ მხოლოდ დრო არ ხარ და დრო ნიღბავს შენს არსებობას“ [21] – დრო ხელოვანისთვის მხოლოდ არსებობის ფორმაა და, მაშასადამე – ფორმალ(ისტ)ური კატეგორიაც, ადამიანი აღემატება დროს…. დროის ჰიპოსტასებიც ილანდება, პერსონიფიცირდება („მე მინდა ვფლობდე დროებს, რომლებიც იყო და მოვა“ [7]), სასრულობა-საწყისის ოქსიმორონიც („როცა ერთმანეთს ხვდებიან, სწორედ მაშინ ეყრებიან ერთმანეთს  დღე და ღამე“ [94]). ფუკოს „მენინებშიც“, რომელიც პოსტმოდერნიზმის ერთი უარსებითესი თეორიული განაზრებაა და რომელიც არაერთგზის ვახსენეთ, დასაწყისისა და დასასრულის ოქსიმორონსაც გაესმის ხაზი: „მხატვარი, სურათისაგან ოდნავ მოშორებით მდგომი, მზერას ესვრის მოდელს. შესაძლოა, ეს ფუნჯის ბ ო ლ ო მოსმაა, მაგრამ, ასევე, შესაძლოა, რომ ტილოზე პ ი რ ვ ე ლ ი შტრიხი ჯერაც არ გაუვლია“ [ფუკო მ., 2004: 33].

   ლაღია ხელოვანისეული მონასმები: „დაივიწყეთ გუშინდელი ბრაზი, გუშინწინდელი წყენა, შარშანდელი თოვლივით (არქეტიპი ვიიონთან) დაივიწყეთ…. დაივიწყეთ, რომ ეს ყველაფერი უნდა დაივიწყოთ … სულის კარს დააწერეთ: ღიაა! ცხოვრება (თავდავ)იწყებაა!“ [15].

„მ ო ნ ი შ ნ ე შენი თავი ა წ მ ყ ო შ ი“ [28] (შდრ. „დრო, დრო აღნიშნე“).

  ქრონოტოპის უცხო რაკურსიც საცნაურია – „დრო გამყავს შ ე ნ ა მ დ ე!“ [81]. ხელოვანისათვის „ყოველი დღე არის ორსულად“ [83] (კონსტანტინე გამსახურდიას მოდერნისტულ ლირიკულ ლექსში ღამეა „იდუმალებით ორსული“).

   პოსტმოდერნულ ეპოქაში სემიოლოგიის წინაშე მდგარი მნიშვნელობის კრიზისი (რეალობისაგან გაუცხოება, ღირებულებათა აღრევა, სუბიექტურობის რღვევა) თვით ტექსტის ახალი ვერსიით უნდა გადაიფაროს [კვაჭანტირაძე მ., 2008: 112]. ჰერმენევტიკისათვის (პოსტკლასიკური ფილოსოფია) ამოსავალია მეტაფიზიკური აღსანიშნი განუწყვეტელი ინტერპრეტაციებით, პოსტსტრუქტურალიზმისათვის კი (პოსტმოდერნისტული ფილოსოფიური პარადიგმა) აღსანიშნი მხოლოდ რეფერენციული ილუზიაა. ბარტის მიხედვით, აღსანიშნ-აღმნიშვნელი არა მხოლოდ ასიმეტრიულნი არიან, ერთურთს სრულად ენაცვლებიან. ტექსტის ინტერპრეტაციისას  პოსტმოდერნიზმი სემიოლოგიას მოიაზრებს „წერილობის“ განსაკუთრებულ ტიპად. სიმბოლოს მრავალმნიშვნელოვნება ჰერმენევტიკაში წარმოშობს ინტერპრეტაციათა კონფლიქტს (რიკიორი), პოსტმოდერნიზმში კი – უკონფლიქტობას, ნებისმიერი ინტერპრეტაციის უფლებამოსილებას (ბარტი).   სემიოზისი (აღნიშვნის უწყვეტი, მიზანმიუმართავი პროცესი, ენობრივი ცხოვრება) ყოფიერების ერთადერთ ფორმად ცხადდება (ლაკანი). პოსტმოდერნიზმში ქრება მნიშვნელობის სტაბილურობის გაგება, იშლება აღმნიშვნელ-აღსანიშნავის კლასიკური ოპოზიცია – მნიშვნელობა ღიაა, უსასრულო ინტერპრეტაციას ექვემდებარება. ტექსტი გაიგება რეფერენციულ ილუზიად, ენა და ტექსტი აღიარებულია თვითმკმარ სივრცედ. სამყაროს აღქმის პოსტმოდერნისტულ მოდელში ყოფიერება აღმნიშვნელთა თამაშის უწყვეტი პროცესია, რომელიც ენის იმანენტურ, შინაგან კანონებს ექვემდებარება. ცირა ბარბაქაძის პოეტურ ნარატივში ზემოაღნიშნული თეზა ასეა ციტირებული: „სიმართლე ისაა, რომ ყველაფერი ტყუილია“ [39] – „ფიქშენ-ის“ ფენომენი ლაკონიურად განიმარტება.

    პოსტმოდერნისტული ტექსტის ღია სისტემა უარყოფს ისტორიულ კონტექსტს და სამყაროს ტოტალურ, ჰორიზონტალურ, სინქრონულ ჭრილში ხედვას აკანონებს, „წერილობა“ (წერისა და მეტყველებისაგან განსხვავებული, უ ს უ ბ ი ე ქ ტ ო თამაშებრივი შემოქმედება „ავტორის სიკვდილის“ პარადიგმულ სივრცეში განიხილება, სადაც ენა ქმნის ქვაზისუბიექტურ  სივრცეს, რომელშიც გადამწყვეტია არა ავტორი, არამედ თავად ენა („ლაპარაკობს არა ადამიანი, არამედ – ენა. ადამიანი ლაპარაკობს იმდენად, რამდენადაც სრულყოფილად ფლობს ამ ენას“ – ჰაიდეგერი).ცირა ბარბაქაძე გაენდობა მკითხველს,„მიყვარს ორაზროვანი სიტყვები. უფრო სწორად, მრავალაზროვანი… უბრალოდ, სიტყვებით ვთამაშობო“ [13]. განდობა გრძელდება: „ვთამაშობ ქარებთან, ხეებთან… ფოთლებით ვაგებ და ვაშენებ ოცნების ქალაქებს… არც ისე სანდოა ქალაქი, რომელიც ფოთლებით ავაგე“ [81].

    თეორეტიკოსთა განაზრებით, პოსტმოდერნიზმის ეპოქის (ონტოლოგიურ განსაზღვრულობას მოკლებული) ადამიანის ფუნდამენტურ უნარად რჩება მხოლოდ თამაში და მორალური პასუხისმგებლობა, თუმც პოსტმოდერნიზმის შემდგომ ვერსიაში (აპელი, უარდი) სუბიექტი კომინიკაციის აუცილებელ ფიგურად ცხადდება, ხოლო უარდი სიტყვის როგორც დენოტაციური (პირდაპირი), ასევე – აქსიოლოგიური (ღირებულებითი) მნიშვნელობის რეანიმაციის აუცილებლობაზე საუბრობს. იგრძნობა ჰერმენევტიკისა და პოსტმოდერნიზმის დაახლოების ტენდენცია, იდენტიფიკაციის კრიზისის დაძლევის მცდელობა („იდენტიფიკაციის კრიზისი არის თვითობის დამშლელი ფაქტორი როგორც პიროვნულ, ისე კულტურულ და ეროვნულ დონეებზე“ [კვაჭანტირაძე მ., 2008: 112]). 

   კონსტრუქცია „ახლა მინდა არყოფილი ვიყო“ [91]  ალუზიაა რობაქიძისეული „ჩემი ძმა არყოფილისა“, რომელიც, თავის მხრივ, სახარებისეული მოყვასის სიყვარულის („ვით არ მიყვარდეს?!“) აქსიოლოგიითაა შთაგონებული.

    აქსიოლოგიურ მნიშვნელობათაგან უმნიშვნელოვანესი, ცხადია, სიყვარულია (სახარების კონცეპტით – თავად უფლის სახელი). ცირა ბარბაქაძესთან სიყვარულის ობიექტი არასოდეს კონკრეტდება, მიმართვა „შენ“  განყენებულია, აბსტრაქტული. ლაკონიურია პოეტისეული დეფინიციები: „სულის ცეკვაა სიყვარული“ [19], „სიყვარული ამნეზიაა“ [40], „სიყვარული ალქიმიაა – შეუძლია, ყველაფერი განძად აქციოს“ (სათაური – „და(ი)ხარჯე“). საგულისხმოა იმპერატივი: „საყვარელ ადამიანს „წაართვი ყველა გზა – ის შენს სიყვარულს ვერასოდეს გაექცევა“ [49]  (მსგავსია კონცეპტი აღმოსავლური ლექსისა: „ო, ალუბლებო, ყვავილებით მიწა დათოვეთ, დაფარეთ ჩემგან წასასვლელი ყველა ბილიკი“)…..

„როცა ორი ადამიანი ერთად დუმს, ისინი ლაპარაკობენ“ [52], „შენი სიტყვები ჩემს დუმილში მიმოიქცევა“ [57] მოდერნისტული ნოველის, კონსტანტინე გამსახურდიას „კლარას“ ალუზიებს წამოშლის, „არ ველოდები შიოლას, არ ვაბამ სურვილებს ნატვრის ხეს“ [52], „შენს გულში (გა)დავრჩე“ [53] – გიორგი ლეონიძის „ნატვრის ხისას“.

„სიყვარული უწყლო უდაბნოა (შდრ. „სიცოცხლე უდაბნოა ურწყული“ – „დიდოსტატის მარჯვენა“), მთელი ცხოვრება წყალში გეყრება, წყალი კი არ ჩანს“ [54]; „სახლი არა აქვს ჩემს სიყვარულს, თავად სახლია“ [58]; „ფრინველია შენი სიყვარული… მოვა, მხარზე ჩამოგიჯდება, ფრთას გაგკრავს და გაფრინდება… ხედავ, ხეზე ზის და გელოდება… შენ კი ვერ ეუბნები, რომ ფრთები არა გაქვს“ [82]…. სიყვარულის აპოლოგიაა მინიმები თუ სენტენციები: „მე მაკარგვინებს მნიშვნელობას შენი კონტექსტი“ [88]; „ამოდი დავიწყებიდან და როგორც ამოხვალ, დავიწყები… ყველაფერი დავიწყოთ ნულიდან… ერთიდან… ერთად“ [96]; „ერთხელაც მოვა სიყვარული – სულ ფეხშიშველი, უსახლკარო, არაფრის მქონე… სინამდვილეში მდიდარია – უბრალოდ, სურდა, რომ ასეთი შეგყვარებოდა“ [106].

   წერილის ფინალურ პასაჟში ყურადღებას მივაპყრობთ რამდენიმე ენიგმას, რომელთა ანალიზიც (როგორც არაერთი  სხვა ენიგმისა თუ კონცეპტისა) დისერტაბელურ სივრცეს გულისხმობს. მხოლოდ ციტატებს ამოვწერთ, რომელთა თვითმკმარი სილამაზე კიდევ ერთხელ ამკვეთრებს ცირა ბარბაქაძის ინტელექტუალურ-სენსუალური პოეზიის განსაკუთრებულ სიღრმეს:  

ცა. „სიყვარული მეცხრე ციდან ჩამოვტვირთე თქვენთვის და სიტყვებში შევასახლე“ [17]  (ჯუფთდება სახარების, „ვეფხისტყაოსნის“ კონცეპტები), განისაზღვრება ინიციაციური გზის, მზერის მიმართულება:  „ცას უნდა ავხედო, ცას უნდა ვუყურო – ვარსკვლავებს ჯგუფებად და ასე მარტოებს“ [8], „ღრუბელ-ღრუბელ ცაში დავდივარ“ [74]…

ქარი. „ქარებიც მხოლოდ უძრავ საგნებს ერჩიან“ [5]; „ძნელია ჩემი სიყვარული – იგივეა, გიყვარდეს ქარები მაშინაც, როცა არ ქრიან“ [37]. „მე ვარ ჯადო ქარი… ჩემთან სხვა ქარები ვერ მოვლენ… ყველაფერი იქცეს სიტყვებად, ხოლო სიტყვები – ყვავილებად“ [87].

გზა. „მგზავრი იყავი აქამდე, ახლა კი გზა ხარ“ [5]; „არასოდეს არ დაუჯერო სხვების მოყოლილ ამბებს – უნდა ადგე და თავად წახვიდე სამოგზაუროდ“ [44]; „ვლოცულობ შენთვის, ვინც გზიდან გადაუხვიე გზის ძებნაში, თვალები დახუჭე, მაგრამ მესამე თვალიც გაქვს“[34].

   განსაკუთრებით მრავალშროვანია ზღვის ენიგმა, რომელსაც სიამოვნებით მივუძღვნიდით ცალკე წერილს. ამჯერად, როგორც ენიგმებთან მიმართებით ზემოთაც აღვნიშნეთ, მხოლოდ ციტატების ფრაგმენტაციით შემოვიფარგლებით და ერთადერთ დეტალს გავუსვამთ ხაზს –  ცირა ბარბაქაძის ზღვა ისეთსავე მეტამორფოზებს განიცდის, როგორც ჯოისის „ულისეს“ პასაჟ  „პროტევსშია“  პედალირებული („პროტევსის, ზღვის მრავალსახოვანი ღვთაების ჯოისურ სახეს ეპიზოდში ქმნის შინაგანი მონოლოგის ისეთი ორგანული ელემენტი, როგორიცაა გარდასახვა, სახეცვლილება. არქეტიპი – „ოდისეას“ მეოთხე წიგნში მენელაოსი შეეჭიდება პროტევსს, ზღვათა უფსკრულის მკვიდრს, რომელიც წყლად და მოგიზგიზე ცეცხლად გადაიქცევა“ [ყიასაშვილი ნ., 2013: 718]).

„ზღვის ტალღები ღრუბლებად იქცა“; „ცა წამოწვა ზღვის ზედაპირზე. თოლიები ზღვის ფსკერზე დაეძებენ თევზებს, ხოლო თევზებმა ისწავლეს ფრენა, პირში წყალი აღარა აქვთ ჩაგუბებული“ [6]; „სუსტია ყველა, ზღვები ვინც აქცია მღვრიე აუზად“ [9]; „შენ ზღვა ხარ, მე კი შენი ტალღა ვარ… მე მომწონს შენთან ასე თამაში და შუა ზღვაში თავის დაკარგვა“ [68](შდრ. რობაქიძესთან – ზღვა ის სივრცეა, „საცა იკარგება ნაპირი და ინთქმება პირი“ (პიროვნება)); „ზღვა ჩემი სულია… ზღვები მიიქცევიან და მოიქცევიან… მეც ასე მოვიქცევი – მივიქცევი საკუთარი თავისკენ, რომელიც შენ ხარ … ორივე ნაპირზე მე ვარ…“ [73]. „ტალღა ყოველთვის ნაპირთან მარცხდება“ [81]. „ხან უდაბნო ვარ და ხანაც ზღვა ვარ, ხან მდინარე ვარ, ხანაც – ვერხვები“ (გალაკტიონის პოეზიის კონცეპტუალური ხე-კოდი) [88]; „ცხოვრება მდინარეა. ნუ დაგუბდები“ [42]; „გამდინარე გახდა გულიც. წყალმა წაიღო, რაც დააგროვე და გეგონა, გადაგარჩენდა“ [63]. „ერთ დილით შეიძლება გაგეღვიძოს და საკუთარი თავი ვერ იცნო. ვის ახსოვს ის, რომ არაფერი ახსოვს?!“ [103]  (შდრ. კაფკას „მეტამორფოზა“, ბორხესის „უკვდავი“…).

    ხელოვანისეული „მეტამორფოზები“ ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქისათვის ნიშნეული დეტალითაც წარმოჩნდება  – „ვიცვლი ფეისბუკის პროფილის ფოტოებს, ვიცვლი ხასიათს – ამინდის შესაბამისად, ვიცვლი ჰაერს და მივდივარ იქ, სადაც ზღვაა, ვიცვლი ტყავს, გველივით“ [110]. საუბრობს რა ზღვაზე, ადამიანის ბუნებაზეც მიგვანიშნებს: „მკვდარია ყველა ზღვა, რომელიც არ ღელავს“ [112].

     ციტირებული ფრაგმენტებიც ცხადყოფს, რომ ცირა ბარბაქაძის ლექსთა კრებული მეტამორფოზების წიგნიცაა (და არა მხოლოდ ანარეკლების). მეტამორფოზათაგან ერთი განსაკუთრებულია ნარატივი: „ადამიანები იქცნენ ამინდად. ვერ ამოირჩევ, ვერ იტყვი: მზიანი დღე დარჩეს, ნისლიანი – წავიდეს… აქ ბუ-ნება ცვალებადია. შენ, უბრალოდ, მაყურებელი ხარ“ [43] (მეტამორფოზების კონცეფციას კვლავ „მენინებისეული“ – სპეკულატიურ-ჭვრეტითი რაკურსი მიერთვის). მერამდენედ გამოიხმობს პოეტი-ინტელექტუალი ძველთუძველეს კოდ(ებ)ს, ახალ სიცოცხლეს, სულს შთაბერავს: „ვბევრდები… დილით ვიღვიძებ – ისევ ბავშვი და საღამოსკენ მშვიდად ვბერდები“ [112]; „ცხოვრება – თითქოს სველ ქვიშაზე თამაშობს ბავშვი… მერე რა, თუ ტალღა შენს მზეებს გადაშლის, სამყაროს გაცვეთილს სხვა გვერდზე გადაშლი – ახალ მზეს დახატავ ქვიშაზე თავიდან“ [114].

    ვარდი სილაში უკვე არსებობს ქართული პოეზიის დიდებულ ტილოზე.

    „მ ზ ე [დახატული] ქ ვ ი შ ა ზე“  ცირა ბარბაქაძისეული ენიგმაა. პოეტი კრებულის სათაურითვე გაგვენდო – „მე ვხატავ შეუძლებელსო“, ლექსში კი განმარტა – „შეუძლებელი შესაძლებელიაო“… მზე იხატება ქვიშაზე – მზე, ვის(აც)!!!! (და არა რასაც!) „ხატად ღვთისად [იტყვიან] ფილოსოფოსნი წინანი…..“ 

      „ფილოსოფოსნი წინანი“ და პოსტმოდერნიზმის გამორჩეული პოეტებიც…

………………………………………………………………………………………………………………………….

1. ბიბლია განმარტებებით, წ.9, თბ., 2020;

2. გაფრინდაშვილი ვალერიან, „სტეfან მალარმე“ წიგნში „ლექსები, ესეები…“, თბ., 1990;

3. დიდი მხატვრები, ველასკესი, თბ., 2010;

4. „ეკლესიასტე“ წიგნში „ქართული მწერლობა“, წ. 1-ლი, თბ., 1987;

5. კვაჭანტირაძე მ.,  ენის სემიოლოგიური კვლევის მეთოდოლოგიისათვის, „ლიტერატურის თეორია“,  თბ., 2008, 95-113;

6. ფუკო მიშელ, სიტყვები და საგნები, 2004;

7. ყიასაშვილი ნიკო, ჯეიმზ ჯოისის „ულისეს“ კომენტარები წიგნში „ულისე“, თბ., 2013;

8. წერედიანი დავით, „ორიონი“, თბ., 2010;

9. ჯოისი ჯეიმზ, „ულისე“, თბ., 2013;